تغذیه تکمیلی4

ماه یازدهم ودوازدهم بفرماییدادامه مطلب

4ـ ماه‌‌هاي يازدهم و دوازدهم زندگي

طي اين دو ماه، افزايش تنوع، قوام و غلظت غذاها موجب مي‌شود كه مهارت جويدن كودك بيشتر شود. با آشكار شدن دندان‌ها و تكامل مهارت‌‌هاي حركتي ظريف، شيرخوار مي‌تواند تكه‌هايي از غذا را بكند، بجود، به عقب دهان ببرد و آن را ببلعد. شيرخواري كه هنوز دندان در نياورده است اين كار را با لثه‌ها و آرواره‌‌هاي خود انجام مي‌دهد لذا بايد اين مهارت‌ها را با ارائه غذاهايي كه بتواند با دست خود بردارد و آن را بجود، تقويت كرد.

(هنگام غذاخوردن كودك، حضور و نظارت دقيق مادر يا جانشين وي الزامي است)

برنامه غذايي:

در اين دو ماه مي‌توان انواع كته‌ها، پلوها و خوراك‌ها را كه دستور تهيه آن‌ها در صفحات ... آمده است، در برنامه غذايي شيرخوار گنجاند.

دفعات تغذيه كمكي مانند ماه‌‌هاي نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمايل شيرخوار، مي‌تواند همراه با يك يا دو ميان وعده باشد.

در تهيه غذاي كودك بايد از يكي از انواع گوشت‌‌هاي قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) يا گوشت سفيد مانند ماهي يا گوشت پرندگان (مرغ، اردك، غاز، كبك، بوقلمون)، همچنين تخم‌مرغ، پنير، غلات، حبوبات و سبزي‌ها استفاده كرد.

مصرف چغندر، شلغم و اسفناج* از ماه يازدهم به بعد مجاز است.

* اضافه كردن گرد نعنا، جغفري، كرفس و چاشني‌هايي مانند آب ليموترش تازه، آب نارنج تازه يا گرد ليمو عماني در آخرين لحظات پخت غذا، غذاي كودك را خوشمزه‌تر مي‌كند.

* اضافه كردن نمك هنگام صرف غذا، هنوز توصيه نمي‌‌شود. اصولاً محدوديت مصرف نمك براي همه افراد خانواده مفيد است.

به عنوان ميان وعده مي‌توان از تكه‌‌هاي كوچك ميوه، عدسي، نان و خرما، مسقطي، شله زرد، انواع حلواهاي خانگي (با آرد برنج يا گندم)، بيسكوئيت‌‌هاي ساده كه بدون كرم و خامه باشند همچنين بستني پاستوريزه ساده استفاده كرد. نان‌‌هاي برشته كه بتوان روي آن كره يا ماست چكيده سالم قرار داد همچنين تكه‌‌هاي كرفس يا هويج يا سيب‌زميني پخته شده همراه با كره نيز ميان وعده‌‌هاي مفيد و مناسبي هستند.

توجه:

از آغاز 11 ماهگي به بعد مي‌توان به تدريج از غذاهاي خانواده ولي قبل از اضافه كردن نمك و ادويه‌‌هاي تند براي تغذيه كودك استفاده نمود به شرطي كه اين غذاها انرژي و مواد مغذي لازم را داشته باشند و با پشت قاشق كاملاً نرم شوند لذا خانواده‌هايي كه امكان تهيه غذاي جداگانه را براي كودك خود دارند بهتر است طبق دستور اين كتاب براي كودك خود جداگانه غذا تهيه كنند تا به اين طريق از مقدار غذا و انرژي دريافتي او اطمينان حاصل نمايند ولي اگر براي خانواده‌اي اين امكان وجود نداشته باشد توصيه مي‌شود از همان غذايي كه براي ساير افراد خانواده درست مي‌كنند به كودك هم بدهند. مثلاً اگر غذاي خانواده آبگوشت است، گوشت و سيب‌زميني و چند عدد از حبوبات را با پشت قاشق و با كمي آب گوشت مخلوط نموده، به كودك بدهند. اگر غذاي خانواده خورش قرمه سبزي و پلو است، چند قاشق پلو را با گوشت و لوبيا قرمز و سبزي و آب خورش كاملاً نرم و له كنند و به كودك بدهند.

مجدداً يادويتامينري مي‌شود در اين‌‌گونه موارد غذاي موردنظر بايد بدون نمك و با كمترين ادويه باشد و پس از جدا كردن غذاي شيرخوار، به غذاي خانواده نمك و ادويه دلخواه اضافه شود.

يك نمونه از برنامه غذايي شيرخوار در ماه‌‌هاي يازدهم و دوازدهم زندگي:

شير مادر به دفعات مكرر و بر حسب ميل و تقاضاي شيرخوار و غذاي كمكي به شرح زير:

 توجه:

از پايان 6 ماهگي كه غذاي كمكي شروع مي‌شود تا پايان 12 ماهگي، غذاي اصلي شيرخوار هنوز شيرمادر است لذا شيرخوار در طي شب و روز به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل خود همچنين قبل از هر وعده غذاي كمكي، با شير مادر تغذيه شود تا بخش زيادي از انرژي و نياز او به مواد مغذي و مايعات تامين گردد. مجدداً توصيه مي‌شود غذاي كمكي بعد از تغذيه با شير مادر يا در فاصله تغذيه از دو پستان مادر باشد.

ارائه آب سالم (جوشيده و خنك شده) چند بار در روز توصيه مي‌شود.

معمولاً زمان ارائه غذاي كمكي به شيرخوار براساس برنامه خواب او تنظيم مي‌شود مثلاً براي شيرخواري كه حدود ساعت 10 صبح از خواب بيدار مي‌شود مي‌توان صبحانه را در آن زمان و ساير وعد‌ها را در طول روز ادامه داد در اين صورت ممكن است آخرين وعده غذايي كمكي به شرطي كه شيرخوار هنوز بيدار باشد به ساعات اوليه شب موكول گردد.

اگر منحني رشد كودك خوب است و شير مادر را هم خوب مي‌خورد ولي بعضي اوقات ميل به خوردن وعده‌‌هاي اصلي غذا و ميان وعده را ندارد، غذا خوردن در دفعاغت كمتر اشكالي ندارد ولي اگر اين امر ادامه پيدا كند بايد با پزشك مشورت شود.

در صورتي كه كودك صبحانه‌اي را كه در برنامه غذايي او مثال زده شده است نخورد، مي‌تواند از مواد غذايي مجاز كه قبلاً به آن‌ها اشاره شده است استفاده نمايد.

 منع مصرف برخي مواد غذايي در شيرخواران زير يك سال:

* براي همه كودكان، مصرف مواد غذايي زير حداقل تا پايان يك سالگي ممنوع است:

عسل، سفيده تخم‌مرغ، شكلات، بادام زميني، خربزه، كيوي، آلبالو، گيلاس، انواع توت (توت فرنگي، توت سفيد، شاه توت، تمشك)، نوشابه هيا صنعتي، آب ميوه‌‌هاي صنعتي، قهوه، كاكائو، چيپس، پفك، سوسيس، كالباس و همبرگر.

*‌ مصرف شيرگاو تا پايان 12 ماهگي به عنوان نوشيدني توصيه نمي‌‌شود ولي مقدار كمي از آن كه در تهيه فرني، حريره بادام، سوپ و ... مصرف مي‌شود اشكالي ندارد.

 كدام مواد غذايي ممكن است سبب خفگي شيرخوار شود؟

آجيل‌ها (بادام زميني، گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته)، ذرت بو داده، سوسيس، استيك، تكه بزرگ گوشت سفت يا جگر، كرفس خام، دانه انگور، دانه غوره، دانه كشمش، نخودچي، ذرت، حبوبات نرم نشده، نقل، آب نبات، تكه‌‌هاي بزرگ شيريني يا ميوه‌‌هاي خام، ميوه‌‌هاي خشك شده مثل برگه و خمير وسط نان.

 چه اقداماتي مي‌تواند از بروز خفگي با مواد غذايي در كودكان پيشگيري نمايد؟

1) دو نيم كردن ميوه‌‌هاي گرد و هسته دار مثل انگور و پختن ميوه‌‌هاي سفت و سخت.

2) خارج كردن دانه يا هسته ميوه‌هايي مانند هلو يا هندوانه و سپس نرم و له كردن آن ها.

3) خرد كردن انواع گوشت‌ها و جگر.

4) جدا كردن تكه‌‌هاي كوچك استخوان و غضروف از گوشت.

5) غذا خوردن كودك در حال نشسته و حضور و نظارت مادر يا شخص مراقب، هنگامي كه او غذا مي‌خورد يا مايعات را مي‌نوشد.

 همچنين:

وقتي كودك در حال غذا خوردن است او را به گريه يا خنده نيندازند.

براي ساكت كردن گريه او، از غذا دادن استفاده نكنند.

زماني كه در حال خنده يا گريه است غذا در دهانش نگذارند.

 موارد استثنايي در تغذيه شيرخواران

* اگر شيرخوار كوچك‌تر از 6 ماه مطابق منحني رشد، وزن نگيرد آيا مي‌توان غذاي كمكي را زودتر شروع كرد؟

در مورد شيرخوار زير دو ماه: بايد به پزشك مراجعه شود.

در مورد شيرخوار دو تا چهار ماه:

اول بايد اقدامات زير انجام و سپس كودك بعد از 5 روز ويزيت شود.

1) مشاوره با پزشك و اطمينان از عدم بيمار بودن كودك

2) اطمينان مادر در مورد پستان گرفتن شيرخوار و نحوه درست دريافت شير

3) فشردن پستان در حين مكيدن شيرخوار

4) تغذيه شيرخوار بر حسب ميل او و دفعات بيشتر، 12 بار در 24 ساعت با تاكيد بر شيردهي در شب

5) تخليه كامل پستان در هر بار تغذيه

6) دوشيدن شير پسين و تغذيه شيرخوار با اين شير با قاشق، فنجان يا SNS*

7) تاكيد بر عدم استفاده از هيچ شيري به جز شير مادر

8) استفاده مادر از شيرافزاهاي گياهي يا دارويي

عيلرغم توصيه‌‌هاي فوق اگر بعد از 5 روز بازهم شيرخوار، وزن اضافه نكرده باشد مي‌توان از شير دايه و يا شير مصنوعي استفاده كرد كه معمولاً بسته به سن شيرخوار دو تا چهار بار در روز و هر بار 30 تا 90 سي‌سي از شير دايه يا شير مصنوعي است كه بعد از تغذيه با شير مادر و از طريق قاشق، فنجان يا SNS به شيرخار داده مي‌شود. به هيچ وجه از بطري و گول زنك استفاده نشود.

بايد توجه داشت كه تغذيه شيرخوار در شش ماه اول زندگي فقط شير است خواه شير مادر و يا شير مصنوعي. مسلماً شير مادر ارجح است لذا بايد مادر را كمك و حمايت نمود تا بتواند شير خوار را با شير خودش تغذيه نمايد.

شروع غذاي كمكي قبل از چهار ماهگي براي همه شيرخواران، ممنوع است.

در مورد شيرخوار 4 تا 6 ماهه

بين 4 تا 6 ماهگي (120 تا 180 روزگي) اگر شيرخوار، عليرغم اقدامات ذكر شده در مرود شيرخوار 2 تا 4 ماه، بعد از 5 تا 7 روز همچنان دچار كمبود وزن بود چون غذاي اصلي كودك زير 6 ماه، شير است مي‌توان با نظر پزشك متخصص از شير دايه يا از شير مصنوعي به عنوان كمك شير استفاده نمود و يا غذاي كمكي را شروع كرد.

استفاده از شير مصنوعي بايد بعد از تغذيه مستقيم از پستان مادر و شير دوشيده شده مادر باشد و با فنجان يا قاشق به شيرخوار داده شود و هرگز از بطري استفاده نكرد.

غذاي كمكي توصيه شده براي اين شيرخواران همان غذاي ماه اول شيرخواراني است كه انحصاراً 6 ماه با شير مادر تغذيه شده‌اند.

بنابراين در سن 4 تا 6 ماگي شروع غذاي كمكي يا استفاده از شير مصنوعي فقط با اثبات دريافت كم شير مادر و عدم افزايش وزن مناسب كودك* است.

 تغذيه تكميلي شيرخواري كه از شيرمادر محروم است و با شير مصنوعي تغذيه مي‌شود، چگونه بايد باشد؟

1) شروع تغذيه تكميلي در اين شيرخواران نيز پايان 6 ماهگي است.

2) به غذاي آنان به هيچ وجه، نمك نبايد اضافه شود.

3) به مرور كه مقدار و دفعات غذا بيشتر مي‌شود حجم شير مصنوعي را بايد محدودتر كرد.

4) شيرخوار بايد آب و مايعات بيشتري دريافت كند.

 شروع غذاي كمكي در كودكاني كه دچار حساسيت غذايي هستند

تظاهرات ناخواسته به علت مصرف مواد غذايي ممكن است به صورت عدم تحمل غذا نظير (كمبود لاكتاز) و يا به صورت حساسيت به غذا باشد. تقريباً 4 تا 6 درصد كودكان (يك نفر از هر 20 تا 25 كودك) دچار حساسيت غذايي هستند كه حدود 90% اين حساسيت‌ها مربوط به مصرف 6 ماده غذايي شامل شير گاو، تخم‌مرغ، بادام زميني، مغزها (مانند گردو، فندق)، سويا و گندم است. ساير مواد غذايي آلرژي زا عبارتند از گوشت خوك، ماهي، صدف، ميگو، مركبات، گوجه‌فرنگي، ذرت، شكلات و افزودني‌‌هاي مواد غذايي.

پختن غذا معمولاً نمي‌‌تواند از واكنش‌‌هاي حساسيتي پيشگيري كند ولي ممكن است شدت حساسيت زايي آن را كاهش دهد.

در شيرخواران واكنش‌‌هاي موقتي و غيرآلرژي به بعضي از مواد غذايي خصوصاً ميوه‌ها شايع است كه مي‌تواند به صورت بثورات و خشكي اطراف دهان (به علت آنزيم‌ها و اسيدهاي طبيعي موجود در گوجه‌فرنگي، پرتقال و كيوي) يا اسهال (به دليل قند زياد در آب ميوه و ديگر نوشيدني‌ها) يا قرمزي اطراف دهان و يا بروز كهير در سطح بدن، تظاهر نمايد.

اكثر مادران با نشانه‌‌هاي آلرژي در كودكان خود آشنا هستند. علائم شايع حساسيت شامل تظاهرات تنفسي، گواشي يا پوستي است. بنابراين سرفه‌‌هاي خشك و پشت سرهم، گرفتگي بيني، عطسه‌‌هاي مكرر، آبريزش بيني، سرفه‌‌هاي مقاوم، خس خس سينه، وجود خون در مدفوع، اگزما و كهير همچنين گريه و جمع كردن پاها به روي شكم، نفخ شكم، استفراغ و اسهال مي‌توانند نشانه‌هايي از تظاهرات آلرژي به غ ذا باشد.

گاهي ممكن است علائم خطرناكي از قبيل تورم شديد صورت، حلق، گلو و يا انقباض شديد ناحيه حنجره، خس خس سينه و تنگي نفس شديد، كاهش فشارخون يا افت سطح هوشياري در كودك بروز نمايد (آنافيلاكسي) كه يك حالت خطرناك و اورژانس بوده و بايد سريعاً به بخش اورژانس مراجعه شود.

 نحوه شروع غذاي كمكي

در اين شيرخواران در ابتدا بايد از غذاهايي استفاده كرد كه امكان حساسيت زايي كمتري دارند و هر غذا نيز به صورت تك تك با فواصل يك هفته داده شود. در صورتي كه علائم حساسيت در كودك بروز نكند و غذا را تحمل نمايد به تدريج بر مقدار آن اضافه مي‌شود. در كودكي كه حساسيت واضحي به غذا از خود نشان مي‌دهد ممكن است گاهي لازم باشد فاصله شروع ماده غذايي جديد به دو هفته و يا بيشتر هم برسد.

غذاهاي مصرفي اين كودكان بايد در ابتدا از مواد خالص تهيه شده و ضمن پختن با آب تنها، با هيچ نوع ماده ديگري (به جز شير مادر) مخلوط نشود مثلاً مي‌توان در ابتدا از هويج، لوبيا سبز، كدو مسمي، سبي زيمين، سيب درختي زرد، گلابي و از گروه گوشت‌ها از بوقلمون و بره و از گروه غلات از برنج استفاده نمود. در مورد حبوبات و غلات نيز بايد تك تك آن‌ها را مورد آزمايش قرار داد و اگر كودك حساسيت نشان نداد از مصرف مخلوط آن‌ها استفاده نمود.

از تجويز مواد غذايي كه خاصيت حساسيت زايي زيادتري دارندبايد حداقل تا 12 ماهگي خودداري نمود. مثلاً مصرف بادام زميني، شكلات و كنجد تا دو سالگي ممنوع است و حتي بادام زميني را بعد از سه سالگي توصيه مي‌كنند.

 روش ارائه غذاي كمكي:

در ابتدا مقدار كمي از ماده غذايي جديد روي‌‌گونه كودك ماليده و محل آن پس از 20 دقيقه مشاهده مي‌شود، اگر محل، قرمز شود نشانه حساسيت جدّي به آن ماده غذايي است و نبايد آن را به كودك داد. بريا تجويز مجدد، بايد دو ماه ديگر صبر نمود.

در صورتي كه محل تماس غذا با‌‌گونه قرمز نشده باشد مقدار كمي از آن را روي كنار خارجي لب پائيني كودك گذاشته و بايد 20 دقيقه صبر كرد اگر بعد از اين مدت علائم آلرژي ظاهر نشد احتمال آلرژي به اين ماده غذايي كم است و مي‌توان آن را به طريق زير به كودك داد:

روز اول:

صبح به عنوان صبحانه، نصف قاشق مرباخوري از غذاي موردنظر به كودك ارائه مي‌شود. اگر پس از 4 ساعت علائم حساسيت مشاهده نشد ظهر به عنوان ناهار، مي‌توان يك قاشق مرباخوري از همان غذا را به كودك داد. پس از 4 ساعت اگر علائم حساسيت مشاهده نشد در نوبت بعدي غروب به عنوان شام، دو قاشق مرباخوري از همان غذا به كودك داده مي‌شود ولي باز هم بايد او را از نظر بروز واكنش‌‌هاي حساسيتي كنترل نمود. فراموش نشود كه اگر در تغييري در الگوي خواب كودك از قبيل بي قراري، گريه و بي خوابي او پيش بيايد ممكن است به دليل حساسيت به غذاي فوق باشد.

روز دوم:

روز دوم، غذاي فوق به كودك داده نمي‌‌شود بلكه او فقط از شير مادر استفاده مي‌كند. در طي اين روز علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل در كودك كنترل مي‌شود. علائم حساسيت تاخيري معمولاً 6 تا 8 ساعت و يا بيشتر پس از خوردن غذا ظاهر مي‌شود و اغلب شامل مشكلات تنفسي مانند گرفتگي بيني، عطسه مكرر، سرفه مقاوم و خس خس يا واكنش‌‌هاي پوستي از قبيل اگزما و كهير است.

روز سوم:

اگر طي روز دوم علائم حساسيت در كودك ظاهر نشد همان غذا با مقادير بيشتر به او داده مي‌شود. مثلاً صبح به عنوان صبحانه، سه قاشق مرباخوري و اگر علائم حساسيت ظاهر نشد در نوبت بعدي به عنوان ناهار، شش قاشق مرباخوري و باز هم اگر علاتم حساسيت وجود نداشت در نوبت بعدي به عنوان شام، همان غذا برحسب تقاضا و اشتهاي كودك و حدكثر تا هشت قاشق مرباخوري داده مي‌شود و باز هم از نظر برزو واكنش‌‌هاي حساسيتي كنترل مي‌گردد.

روز چهارم:

روز چهارم باز غذاي موردنظر حذف و فقط كودك از شير مادر استفاده مي‌كند تا در طي روز، علائم حساسيت تاخيري به غذاي خورده شده روز قبل كودك جستجو شود. اگر علائم حساسيت مشاهده نشد غذاي داده شده براي كودك بي خطر است و مي‌توان آن را در برنامه غذايي او قرار داد.

هر زمان كه كودك علائم حساسيت را نشان بدهد بايد فوراً دادن غذا را قطع نمود و اگر آنافيلاكسي (وجود يك علامت پوستي به اضافه يك علامت عمومي مانند تنگي نفس) بروز كرد براي شروع مجدد آن والدين كودك بايد با پزشك مشورت كنند.

مواد غذايي ممنوع در اين شيرخواران:

شيرخواراني كه به برخي از مواد غذايي حساسيت نشان مي‌دهند و يا از خانواده‌هايي هستند كه زمينه آلرژي دارند استفاده از مواد غذايي زير برايشان ممنوع و يا شروع برخي از آن‌ها بايد با تاخير انجام شود مانند: ذرت، محصولات دريايي (ماهي، ميگو)، كيوي، خربزه، ادويه، آجيل، شيرگاو و گندم.

در اين كودكان خربزه. انبه، خرما، گيلاس، انواع توت‌ها، انواع مركبات، انجير، ذرت، گندم، ماست، پنير سفيد، پنير خيكي (Cottage)، ماهي و تخم‌مرغ به بعد از يك سالگي و بادام زميني، مغزها (آجيل‌ها)، شكلات، كنجد و انواع تخمه‌ها به بعد از دو سالگي موكول مي‌گردد.

انجمن آسم و آلرژي آمريكا پيشنهاد مي‌كند به كودكان در معرض خطر، ارائه فرآورده‌‌هاي شير تا 12 ماهگي، تخم‌مرغ تا 24 ماهگي، بادام زميني، ماهي و ساير محصولات دريايي بايد تا 3 سالگي به تاخير بيفتد.

به مادران شيرخواراني كه از شير مادر محرومند و به شير گاو هم حساسيت دارند توصيه مي‌شود كه در درجه اول سعي كنند از پستان خود شيردهي را از سر بگيرند در غير اين صورت از شير ساير مادران و اگر اين امر هم امكان نداشت از شير گوسفند، بز يا شير خشك تهيه شده از سويا (برخي شيرخواران كه به شير گاو حساسيت دارند به شير سويا و شير گوسفند و بز هم حساسيت نشان مي‌دهند) و يا شير مصنوعي كه كازئين آن هيدروليز شده باشد استفاده نمايند بنابراين والديني كه به پزشك دسترسي دارند براي مشاوره و گرفتن دستورات لازم بهتر است با پزشك در تماس باشند.

 روند شروع مواد غذايي بريا شيرخواران دچار حساسيت غذايي:

(*) پختن سبزي‌‌ها و ميوه‌ها براي سنين 6 تا 9 ماهگي است.